Triển vọng kinh tế và ngân hàng Việt Nam năm 2016

Động lực tăng trưởng năm 2016 không chỉ là triển vọng tăng dòng vốn đầu tư, nới hạn trần dư nợ tín dụng, mà được đa dạng hóa và bền vững hơn, tỏa ra từ sự cải thiện môi trường đầu tư, đẩy mạnh cải cách hành chính, lạm phát thấp giúp giảm nhẹ gánh nặng chi phí cho doanh nghiệp và ngân hàng, cũng như từ những thành tựu kinh tế đối ngoại năm 2015 và tiếp theo... Những kết quả phát triển năm 2015 sẽ tạo đà tích cực cho năm 2016, theo đó nền kinh tế được dự báo sẽ tiếp tục tăng trưởng trên 6,7% GDP và CPI bình quân cả năm dưới 5%...

Năm 2016, nền kinh tế còn tiếp tục đối diện nhiều thách thức và áp lực: Chất lượng tăng trưởng chưa bền vững vì vẫn phải dựa vào vốn, phụ thuộc vào tăng trưởng từ nguồn lao động giá rẻ và qua đầu tư trực tiếp nước ngoài. Tái cấu trúc nền kinh tế mới chỉ đạt được kết quả bước đầu, chưa đi vào chiều sâu, nhất là vấn đề về tăng năng suất lao động. Số lượng doanh nghiệp còn rất mỏng và ít so với yêu cầu; Nông nghiệp còn manh mún, nhỏ lẻ; đời sống người dân còn nhiều khó khăn, tỷ lệ hộ nghèo (12%) trong đồng bào dân tộc (15% dân số cả nước) còn cao (hơn 50% hộ nghèo cả nước; tái nghèo lớn (12%) theo chuẩn nghèo đa chiều từ 1.1.2016.

Vấn đề an toàn thực phẩm, an toàn xã hội, công tác vệ sinh môi trường còn nhiều mặt bức xúc - nguy cơ vô sinh và ung thư cao bất thường. Thách thức lớn nhất là phải khai thác hiệu quả những cơ hội từ hội nhập khi đã tham gia Cộng đồng ASEAN và các hiệp định thương mại tự do (cạnh tranh, hàng rào kỹ thuật, sở hữu, xuất xứ nội khối, phát triển hạ tầng và thể chế; bảo vệ môi trường và an sinh xã hội...).

Các doanh nghiệp sẽ đối diện với sự gia tăng áp lực cạnh tranh và mức độ mở cửa các lĩnh vực dịch vụ, đặc biệt là dịch vụ tài chính, cùng với những rủi ro và chi phí cao hơn về các hàng rào kỹ thuật và yêu cầu cao hơn về năng lực tài chính, cơ chế quản trị nội bộ. Nợ đọng, nợ xấu và hàng tồn kho những sản phẩm kém cạnh tranh hoặc thiếu đổi mới công nghệ, thiếu thân thiện với môi trường và với con người… sẽ còn là gánh nặng với không ít doanh nghiệp kém năng động.

Quy tắc xuất xứ và bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ chặt chẽ sẽ là một thách thức lớn đối với các doanh nghiệp Việt Nam đang phụ thuộc nguyên liệu nước ngoài, đồng thời, khiến gia tăng các chi phí, giảm cơ hội cải thiện thu nhập và khả năng cải thiện quy trình sản xuất vốn lạc hậu của nhiều ngành sản xuất trong nước. Các quy định liên quan đến bảo vệ môi trường và lao động sẽ tăng chi phí sản xuất của các doanh nghiệp.

Việt Nam cũng đứng trước nhiều áp lực đáp ứng các chuẩn mực nền kinh tế thị trường, trong đó có yêu cầu về chuyển đổi đồng tiền, các quyền thỏa thuận mức lương lao động, bảo vệ quyền lợi nhà đầu tư, quyền kiểm soát nhà nước đối với các tư liệu sản xuất và sự phân bổ các nguồn lực…

Những ngành còn khó khăn sẽ liên quan nhiều đến kinh doanh bất động sản cao cấp; cơ khí chế tạo, các doanh nghiệp vừa và nhỏ có cơ cấu sản phẩm và trình độ công nghệ lạc hậu; các doanh nghiệp nhà nước trì trệ, chậm đổi mới mô hình tổ chức và trang thiết bị, công nghệ và cả năng lực quản trị. Ngành chăn nuôi (nhất là lợn, gà, kể cả gà thịt và gà đẻ trứng) trong nước sẽ tiếp tục đối diện trước áp lực cạnh tranh giảm giá từ sản phẩm ngoại nhập và sự gia tăng các chi phí đầu vào, cũng như sự nâng cao các hàng rào kỹ thuật, nếu không có những đổi mới về công nghệ và mô hình chăn nuôi mới, hiện đại và những hỗ trợ cần thiết phù hợp cam kết hội nhập.

Các dự án FDI, nhất là dệt may, có thể thu hẹp lợi ích mà doanh nghiệp trong nước có được từ các FTA; vì vậy, cần quan tâm thu hút các dự án có công nghệ cao, công nghệ nguồn, có năng lực tài chính và giải pháp bảo vệ môi trường, quy mô lớn, có tác dụng tới chuyển dịch cơ cấu kinh tế ngành; tăng cường “hậu kiểm” và quản lý các dự án đã được cấp phép.

Ngành công nghiệp ô-tô trong nước sẽ phải có sự điều chỉnh rất lớn; co hẹp về những phân khúc không phải cạnh tranh trực tiếp với ô-tô nhập khẩu từ Mỹ, Nhật Bản (những nước có ngành công nghiệp ô tô tiên tiến và hiệu quả).

Nhiều thách thức và triển vọng trong phát triển kinh tế - xã hội năm 2016 và tới đây cũng tùy thuộc vào kết quả thực hiện các đột phá chiến lược, tái cơ cấu nền kinh tế gắn và chuyển đổi mô hình tăng trưởng, nâng cao chất lượng, hiệu quả và sức cạnh tranh của sản phẩm, doanh nghiệp và của nền kinh tế; nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý Nhà nước; trọng dụng người hiền tài và đẩy mạnh phòng chống tham nhũng, phát huy dân chủ; phát triển công nghiệp phụ trợ và nâng cao tỷ lệ nội địa hóa nguồn cung cấp nguyên liệu; kiểm soát tốt an toàn tài chính vĩ mô, nợ công, nợ xấu, sở hữu chéo và điều tiết dòng tín dụng; giữ vững, củng cố và khai thác động lực lòng tin cho quá trình cải cách và phát triển đất nước và doanh nghiệp…

Bối cảnh chung nêu trên có ảnh hưởng hai chiều đối với hệ thống ngân hàng thương mại Việt Nam: Một mặt, cùng với những khởi sắc vĩ mô chung và cơ hội đầu tư mở rộng cho doanh nghiệp, các ngân hàng cũng có thêm cơ hội mở rộng cho vay tín dụng và cung cấp các dịch vụ mới cho thị trường, mở rộng thị phần; tăng khả năng thu hồi nợ và giảm nợ đọng, nợ xấu.

Hơn nữa, chỉ số CPI thấp là điều kiện tốt để giảm chi phí và áp lực cạnh tranh huy động vốn, cũng như cải thiện lãi suất cho vay. Cơ hội kinh doanh cho doanh nghiệp và ngân hàng còn mở ra từ những tiến triển mạnh mẽ trong các cam kết hội nhập quốc tế, tạo lập cơ sở pháp lý và niềm tin, kỳ vọng mới về thị trường, cũng như định hướng cải thiện vị thế kinh tế đối ngoại ngày càng phát triển cả bề rộng và chiều sâu.

Ngoài ra, sự tiếp tục xu hướng đẩy mạnh xã hội hóa và tự do hóa đầu tư, trong đó có phát triển cơ sở hạ tầng và cổ phần hóa các DNNN lớn, các đơn vị sự nghiệp công và các hình thức đầu tư công – tư, BOT khác… còn tạo cơ hội (và cả nguy cơ rủi ro trả giá “học phí” ban đầu) cho nhiều ngân hàng và tổ chức tài chính khi đa dạng hóa hoạt động đầu tư ra ngoài các lĩnh vực và sản phẩm kinh doanh truyền thống, ngoài ngân hàng… Mặt khác, nhiều ngân hàng vẫn đối diện với áp lực giảm nợ xấu và sở hữu chéo, nâng cao năng lực quản trị và chuẩn hóa các quy trình, yêu cầu và chỉ tiêu hoạt động theo hướng dẫn của NHNN, chủ động bám sát chuẩn chung quốc tế và lộ trình cam kết hội nhập.

Đặc biệt, với mức độ tự do hóa dịch vụ tài chính - ngân hàng ngày càng cao theo nội dung AEC và các FTA đang và sẽ triển khai có sự tham gia của Việt Nam nêu trên, các NHTM sẽ có thêm cơ hội và cả áp lực mở rộng và đa dạng hóa sản phẩm, lĩnh vực và quy mô kinh doanh, gia tăng các hoạt động M&A, tìm kiếm các đối tác mới, phù hợp trong và ngoài nước, khu vực.

Chính sách lãi suất tiền gửi USD bằng 0% và chế độ tỷ giá linh hoạt mới, được áp dụng từ 1-1-2016, cũng sẽ có tác động tích cực và cả thêm áp lực quản trị đối với các ngân hàng thương mại. Nhiều ngân hàng sẽ giảm được chi phí trả lãi tiền gửi và tăng cơ hội mua vào lượng USD trên thị trường; đồng thời, có thêm kỳ vọng kinh doanh ngoại hối dựa trên mặt bằng cung cầu và giá cả thị trường linh hoạt và biến động mau lẹ hơn. Một số ngân hàng và doanh nghiệp có thể chịu rủi ro tỷ giá cao hơn nếu năng lực phân tích chính sách và phản ứng thị trường chậm được cải thiện, coi nhẹ sử dụng các công cụ phòng ngừa rủi ro tỷ giá. Thậm chí, một số ngân hàng có thể chịu áp lực khó huy động USD mới, trong khi gia tăng áp lực rút tiền gửi USD của các khoản tiền gửi cũ đáo hạn đang được hưởng lãi suất cũ…

Bên cạnh đó, năm 2016 và tiếp theo sẽ tiếp tục lộ trình tái cơ cấu các ngân hàng và tổ chức tín dụng theo những yêu cầu ngày càng nghiêm ngặt và nhanh hơn, áp đặt tuân thủ các chuẩn mực và thông lệ thế giới, nhất là về quản trị rủi ro cao hơn… Điều này buộc các ngân hàng phải chủ động có kịch bản, chiến lược, bước đi cụ thể và xây dựng văn hóa kinh doanh dài hạn, chuyên nghiệp, chất lượng và hiệu quả cao hơn.

Tuy nhiên, chính cộng hưởng của những cơ hội và thách thức nêu trên, kỳ vọng về những tập đoàn tài chính - ngân hàng Việt Nam có tầm vóc hơn, có tính quốc tế và năng lực cạnh tranh cao, cũng sẽ dần lớn hơn…